Η ιστορία της πόλης της Καλαμάτας

Από τη Βασιλική Τσαρουχά, εκπαιδευομένη του ΣΔΕ Καλαμάτας (Α2).

• Ο αρχαίος Οικισμός

Κατά την αρχαιότητα, η εκβολή του ποταμού Νέδοντος σχημάτιζε Δέλτα στην περιοχή της σημερινής Καλαμάτας. Η ανατολική όχθη του ποταμού βρισκόταν στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται τα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, ενώ η δυτική όχθη καταλάμβανε την περιοχή από την οδό Αθηνών μέχρι την οδό Κλαδά.

Στα δυτικά, στα σημερινά Ακοβίτικα, εντοπίζεται και ο πρώτος προϊστορικός οικισμός της περιοχής. Αργότερα, αναπτύχτηκε άλλος ένας οικισμός, οι Φαρές (Φαραί) στα βορειοανατολικά, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται τα Γιανιτσάνικα. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα Γιανιτσάνικα πήραν το σημερινό τους όνομα από την περιοχή του Ταϋγέτου Γιάνιτσα, απ’ όπου προήλθαν οι πρώτοι της κάτοικοι.

• Το όνομα «Καλαμάτα»

Υπάρχουν δύο εκδοχές για το όνομα της πόλης.

Η μία υποστηρίζει ότι, κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, οι χριστιανοί της περιοχής βρήκαν την εικόνα της Παναγίας της Καλομάτας στην περιοχή όπου αργότερα χτίστηκε το κάστρο της μεσαιωνικής πόλης.

Σύμφωνα με την άλλη εκδοχή, στο Δέλτα του ποταμού Νέδοντος αναπτύχθηκαν πολλά καλάμια (καλαμωτά - Καλαμάτα). Αυτή η εκδοχή είναι και η επικρατέστερη.

• Κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους (μετά το 1204 μ. Χ.), η πόλη γνωρίζει μεγάλη άνθιση με τους Φράγκους.
  

Όσον αφορά στο κάστρο, το 1500 π.χ. ένα βασιλόπουλο από το αρχαίο βασίλειο του Άργους ξεκίνησε να βρει ένα καλό μέρος για να κτίσει το βασίλειό του. Όταν έφτασε στη σημερινή Καλαμάτα του άρεσε πάρα πολύ. Αποφάσισε λοιπόν να κτίσει την πόλη του εκεί. Επάνω στο βράχο του σημερινού κάστρου έκτισε το παλάτι του και η πόλη που ιδρύθηκε αργότερα ονομάστηκε «Φαραί» από το όνομά του, Φαρίς.

Τότε ο ποταμός Νέδων είχε πολλά νερά που απλώνονταν στο δυτικό, ανατολικό και στο κέντρο της σημερινής Καλαμάτας κοντά στη θάλασσα. Εκεί λοιπόν σχηματιζόταν ένα νησάκι , η σημερινή συνοικία νησάκι.

Κατά την αρχαιότητα στις Φαραίς βασίλευε ο Διοκλής ο οποίος είχε δύο γιους δίδυμους, τον Κρίθωνα και τον Ορσήλιχο και μία κόρη την Αντίκλεια την οποία πάντρεψε με τον Μαχάωνα, γιο του Ασκληπιού θεό της ιατρικής.

Τα δίδυμα πολέμησαν στην Τροία όπου και σκοτώθηκαν, ο δε Μαχάωνας είχε γίνει γνωστός, όταν τραυματίστηκε ο βασιλιάς τη Σπάρτης Μενέλαος από ένα δηλητηριασμένο βέλος και τον έσωσε τραβώντας το και ρουφώντας το δηλητηριασμένο αίμα. Αργότερα σκοτώθηκε και αυτός πολεμώντας στη Τροία και τα κόκαλά του μετέφερε και έθαψε σε Μυκηναϊκό τάφο στην αρχαία Γερηνία τον σημερινό Κάμπο Αβίας, ο βασιλιάς της Πύλου Γερήνιος Νέστωρ.

Η πόλις των Φαρών απείχε τότε από τη θάλασσα 5 στάδια, δηλαδή 1 χιλιόμετρο. Τώρα η απόσταση είναι 2 χιλιόμετρα

Η πόλις των Φαρών εξαφανίστηκε από Τούρκους, Βενετούς και Φράγκους καταχτητές. Με τα οικοδομικά υλικά της καταστραμμένης αρχαίας πόλης, έχτισαν το κάστρο. Ελάχιστα δείγματα υπάρχουν για να μαρτυρούν ότι η αρχαία πόλη Φαραί είναι η σημερινή Καλαμάτα.

Η Καλαμάτα χτίσθηκε στο νοτιοανατολικό μέρος του κάστρου επάνω στα αρχαία ερείπια της πόλις των Φαραί σε αμφιθεατρικό ημικύκλιο κατά τον 6 αιώνα.

Πάνω στα ερείπια των ανακτόρων οι Χριστιανοί έκτισαν μία εκκλησία και αφιέρωσαν την εικόνα της Παναγίας που είχε ωραία μαύρα μάτια και την έλεγαν Παναγία η Καλομάτα. Από εκεί αργότερα η πόλις ονομάσθηκε Καλαμάτα.

Το 1205 την Καλαμάτα και το κάστρο κατακτούν οι Φράγκοι. Οχύρωσαν το βράχο του κάστρου μαζί με την εκκλησία με τείχη πάχους 2,5 μέτρων και στη μέση έφτιαξαν πύργο με πολλούς ορόφους.Στους θόλους της εκκλησίας ήταν ο πρώτος όροφος του πύργου των Φράγκων.

Το 1218 διοικητής του κάστρου ήταν ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος, ονομαζόμενος «Καλαμάτας», γιατί γεννήθηκε εκεί και μιλούσε Ελληνικά. Έδωσε τον καλύτερο πολιτισμό στο πριγκιπάτο και όταν πέθανε, το πριγκιπάτο ήρθε διαδοχικά σε διάφορους κυρίαρχους. Η Καλαμάτα είχε πολλούς καταχτητές.

Το 1292 οι Σλάβοι κατέλαβαν το κάστρο. Τους πρόδωσε όμως ο πρωτοστάτορας του Βυζαντινού Δεσποτάτου του Μυστρά και το ξανά πήραν οι Φράγκοι.

Ο Νικόλαος Ατζαιόλης κυριαρχεί στη Καλαμάτα και στο κάστρο ως το 1430. Ύστερα έρχεται στα χέρια του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Οι Φράγκοι βασίλεψαν στην Καλαμάτα 255 χρόνια και το 1460 τους έδιωξαν οι Τούρκοι που κατέχτησαν την Ελλάδα εκτός από τη Μάνη. Το 1685 ο Μοροζίνης με Βενετούς και Μανιάτες καταλαμβάνουν την Καλαμάτα και διώχνουν τους Τούρκους. Κύριοι λοιπόν του Φράγκικου κάστρου είναι οι Βενετοί μέχρι το 1715 που το ξαναπαίρνουν οι Τούρκοι.

Κατά τα προεπαναστατικά χρόνια είχε 300 σπίτια και 2,5 χιλιάδες κατοίκους. Επίσης υπήρχαν 20 εκκλησάκια.

Και έρχεται η ευλογημένη 23^η Μαρτίου του 1821 που ελευθερώνεται η Καλαμάτα από τους Τούρκους. Το 1905 ο Γάλλος δημοσιογράφος Κλεμανσώ ανέβηκε στο κάστρο και θαύμασε από ψηλά την Καλαμάτα και είπε: Ωραία πόλη η Καλαμάτα, φυσικά εδώ θα κατοικούν οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων και τον κάμπο της Μεσσήνης τον αποκάλεσε χρυσό χαλί της Μεσσηνίας.